Post date: 10:43:10 08-08-2014
Nghiêm Đình Phàn.
+ Gãy xương có thể là gãy xương hở hoặc gãy xương kín, do nhiều nguyên nhân gây nên như: vũ khí, tại nạn giao thông, tai nạn lao động…
+ Xương thường bị gãy vỡ thành nhiều mảnh, có thể bị mất từng đoạn xương, các đoạn xương bị di lệch.
+ Gãy xương càng phức tạp thì tổn thương phần mềm càng rộng lớn.
+ Đầu xương sắc nhọn tại ổ gãy làm cho mạch máu, thần kinh dễ bị tổn thương.
+ Nếu không được sơ cứu, cấp cứu kịp thời có thể đưa đến những tai biến và biến chứng như:
- Sốc do mất máu và đau đớn, nhất là do gãy các xương lớn.
- Gây thêm tổn thương mới do các đầu xương gãy gây nên.
- Nhiễm khuẩn vết thương.
Cố định tạm thời gãy xương là một trong những kỹ thuật cơ bản và quan trọng để hạn chế những tai biến và biến chứng trên.
+ Giữ cho ổ gãy xương được tương đối yên tĩnh, người bị thương được vận chuyển an toàn về các tuyến phẫu thuật khẩn cấp hoặc cơ bản phía sau.
+ Góp phần phòng và hạn chế được những tai biến, biến chứng trên do ổ gãy xương gây ra.
+ Phải giảm đau tốt trước khi tiến hành băng bó cố định chi gãy không được nâng nhấc, băng bó, cố định chi gãy nếu chưa được giảm đau.
+ Nẹp phải cố định được cả khớp trên và khớp dưới ổ gãy, buộc chắc chắn vào chi.
+ Nếu chi gãy bị di lệch, biến dạng lớn, sau khi đã giảm đau thật tốt, có thể nhẹ nhàng kéo chỉnh lại trục chi để giảm bớt biến dạng, giảm bớt nguy cơ thương tổn phần mềm do các đầu xương gãy gây ra và tạo điều kiện thuận lợi để cố định tạm thời ổ gãy.
+ Không đặt nẹp cứng sát vào chi mà phải lót bằng bông mỡ, gạc…
Khi cố định không cần cởi quần áo người bị thương, vì quần áo có tác dụng tăng cường đệm lót cho nẹp.
4.1. Nẹp tre:
Được dùng phổ biến và thuận tiện ở tuyến xã và ở đại đội. Có 4 bộ nẹp tre cho chi trên, chi dưới theo quy cách sau:
+ Bộ nẹp cho cẳng tay: gồm có 2 nẹp, rộng 5 cm, dày 0,5 - 0,7 cm, nẹp trước dài 30 cm, nẹp sau dài 35 cm.
+ Bộ nẹp cho cánh tay: gồm có 2 nẹp:
- Nẹp trong: dài 20 cm, rộng 5 cm, dày 0,5 - 0,7 cm.
- Nẹp ngoài: dài 35 cm, rộng 5 cm, dày 0,5 - 0,7 cm.
+ Bộ nẹp cho cẳng chân: gồm 2 nẹp hoặc 3 nẹp, mỗi nẹp dài 60 cm, rộng 5 - 6 cm, dày 0,8 - 1 cm
+ Bộ nẹp cho đùi:
Hình 9: Bộ nẹp cho đùi
Gồm 3 nẹp:
- Nẹp sau: đi từ trên mào chậu đến quá gót chân dài 100 cm, rộng 7 cm - 8 cm, dày 0,8 cm - 1 cm.
- Nẹp ngoài: đi từ hố nách đến quá bờ ngoài bàn chân, dài 120 cm, rộng 7 cm - 8 cm, dày 0,8 cm - 1 cm.
- Nẹp trong : đi từ bẹn đến quá bờ trong bàn chân dài 80cm, rộng 7 cm - 8cm, dày 0,8 cm - 1cm.
Các kích thước trên chỉ là trung bình, khi sử dụng, nếu cần phải cắt bớt cho phù hợp với từng chi thể của người bị thương.
Các nẹp được bọc trước bằng bông mỡ hoặc giấy xốp cuốn băng xô, trên toàn bộ chiều dài, bịt kín 2 đầu.
4.2. Nẹp Crame:
Hình 10: Nẹp Crame
Là loại nẹp làm bằng sợi kẽm, bẻ uốn được, hình bậc thang có nhiều kích thước thích hợp cho từng đoạn chi.
Sử dụng nẹp Crame cũng cần có đủ các kích thước và cũng cần bọc lót bông gạc như với nẹp tre.
Trong tình huống khẩn cấp mà không có nẹp đã chuẩn bị sẵn, có thể sử dụng các phương tiện tùy ứng như cành cây, gậy gỗ, súng hỏng,… cũng có thể cố định chi trên vào thân hoặc buộc chi dưới gãy vào chi lành.
Trên thế giới còn có nhiều loại nẹp như: nẹp lưới, nẹp Tô - mát, nẹp Diteric, nẹp chất dẻo bơm hơi, rất thuận tiện nhưng ít phù hợp với hoàn cảnh kinh tế, khí hậu và điều kiện chiến đấu ở nước ta.
5.1. Cố định tạm thời gãy xương cẳng tay:
5.1.1. Cố định bằng nẹp tre:
+ Đặt nẹp ngắn ở mặt trước cẳng tay đi từ nếp khuỷu đến khớp ngón - bàn.
+ Đặt nẹp dài ở mặt sau cẳng tay, đi quá mỏm khuỷu, đối xứng với nẹp ở mặt trước.
+ Buộc 2 đoạn cố định 2 nẹp vào bàn tay và cẳng tay. Đoạn thứ nhất ở bàn tay và cổ tay, đoạn thứ 2 ở dưới và trên khớp khuỷu.
+ Dùng băng cuộn để treo cẳng tay ở tư thế gấp 900.
5.1.2. Cố định bằng nẹp Crame:
+ Đặt 1 nẹp Crame sát mặt sau cẳng tay và cánh tay đi từ giữa cánh tay tới khớp bàn tay, ngón tay (cẳng tay gấp 900).
+ Băng vòng xoắn từ bàn tay lên tới giữa cánh tay để cố định cẳng tay vào nẹp.
+ Dùng khăn tam giác hoặc 1 vòng băng để treo cẳng tay.
5.2. Cố định tạm thời gãy xương cánh tay:
5.2.1. Cố định bằng nẹp tre:
+ Mặt trong cánh tay đặt 1 nẹp đầu trên lên tới hố nách, đầu dưới sát nếp khuỷu.
+ Mặt ngoài cánh tay đặt 1 nẹp đầu trên quá khớp vai nách, đầu dưới quá khớp khuỷu.
+ Cố định nẹp ở 2 đoạn: Đoạn 1 ở 1/3 trên cánh tay và khớp vai, đoạn 2 ở trên và ở dưới khớp khuỷu.
+ Dùng băng tam giác treo cẳng tay vuông góc 900 với cánh tay và cuốn 1 vài vòng băng buộc cánh tay vào thân.
5.2.2. Cố định bằng nẹp Crame:
+ Đặt cẳng tay vuông góc với cánh tay ở tư thế nửa sấp và cánh tay sát vào thân với 1 cuộn băng hoặc bông lót ở nách.
+ Uốn nẹp Crame theo tư thế của chi đi từ cổ tay vòng qua mặt ngoài cánh tay rồi uốn ra sau lưng tới mặt sau xương bả vai bên chi lành.
+ Dùng 1 cuộn băng buộc đầu trên với đầu dưới của nẹp, dải băng đi trước và sau thân.
+ Cố định nẹp vào chi và vào thân người bằng những vòng băng cuộn.
5.3. Cố định tạm thời gãy xương cẳng chân:
5.3.1. Cố định bằng nẹp tre:
Hình 15: Cố định tạm thời gãy xương cẳng chân bằng nẹp tre.
+ Đặt 2 nẹp ở mặt trong và mặt ngoài chi gãy, đi từ giữa đùi tới quá cổ chân. Nếu có nẹp thứ 3 thì đặt ở mặt sau cẳng chân.
+ Băng cố định nẹp vào chi ở bàn cổ chân, dưới và trên khớp gối, giữa đùi.
5.3.2. Cố định bằng nẹp Crame:
Hình 16: Cố định tạm thời gãy xương cẳng chân bằng nẹp Crame.
+ Đặt một nẹp ở mặt sau đi từ giữa đùi đến gót chân rồi bẻ cho vuông góc với bàn chân ra tới các ngón chân.
+ Đặt bông đệm rồi băng cố định nẹp như trên.
5.4. Cố định tạm thời gãy xương đùi:
5.4.1. Cố định bằng nẹp tre:
Hình 17: Cố định tạm thời gãy xương đùi bằng nẹp tre.
Dùng 3 nẹp để cố định như sau:
- Nẹp ở mặt ngoài đi từ hố nách đến quá gót chân.
- Nẹp ở mặt trong đi từ bẹn đến quá gót chân.
- Nẹp ở mặt sau đi từ trên mào chậu đến quá gót chân.
- Băng cố định nẹp vào chi ở bàn chân, cổ chân, 1/3 trên cẳng chân, trên gối, bẹn, bụng và dưới nách.
- Trước khi vận chuyển: buộc chi gãy đã cố định vào chi lành ở cổ chân, đầu gối và đùi.
5.4.2. Cố định bằng nẹp Crame:
Cần có 3 nẹp:
+ Nẹp ở mặt sau đi từ mào chậu đến gót chân thì bẻ gấp vuông góc với gan bàn chân.
+ Nẹp ở mặt trong từ bẹn tới bờ trong của bàn chân, có thể bẻ cong nẹp úp vào gan bàn chân.
+ Nẹp ở mặt ngoài từ hố nách tới bờ ngoài của bàn chân thì bẻ gấp 900 vào tới bờ trong ôm lấy bàn chân và nẹp ở mặt sau.
Cả 3 nẹp, nhất là nẹp sau phải uốn sát chi và lót bông mỡ rồi cuốn thêm băng gạc.
+ Băng vòng xoắn hoặc băng từng đoạn để cố định giống nẹp tre.
5.5. Cố định tạm thời gãy xương khác:
Bao gồm cố định tạm thời gãy xương bàn tay, ngón tay, khớp cổ tay, xương đòn, xương chậu, xương chậu và các tổn thương ở cột sống, vùng hàm mặt, vùng sọ não,…
(Tham khảo ở tài liệu: "Năm kỹ thuật cấp cứu và chuyển thương hoả tuyến" Nhà xuất bản Quân đội nhân dân - Hà Nội, năm 1994).